Μέλισσες και Σφήκες (Τι πρέπει να ξέρουμε)

Μέλισσες και Σφήκες

(Τι πρέπει να ξέρουμε)

Του K. Θ. Μπουχέλου

Ομότιμου Καθηγητή Γεωπονικού Παν/μίου Αθηνών

Οι Μέλισσες και οι Σφήκες, ανήκουν στα μη αιμομυζητικά Υμενόπτερα έντομα.

Είναι  κεντροφόρα. Το κεντρί βρίσκεται στο πίσω μέρος του σώματός τους ως τροποποιημένος ωοθέτης. Χρειάζεται για να υποτάσσουν το θύμα και να προστατεύουν τη φωλιά τους. Ενώ κεντρίζουν, μπορεί επίσης και να δαγκώσουν για να στερεωθούν στο θύμα τους.

Το δηλητήριό τους, περιέχει χημικές ουσίες που προκαλούν παράλυση και πόνο. Εάν δε, περιέχει και τοξικές πρωτεΐνες, προκαλεί αλλεργικές αντιδράσεις στο σημείο του νυγμού),μεγάλες αντιδράσεις (μέχρι και τις πλησιέστερες αρθρώσεις) , γενικευμένες αντιδράσεις (π.χ. κνίδωση), και, σε ευαίσθητα άτομα, επικίνδυνο «αναφυλακτικό σοκ».

Σφήκες (Vespidae)

Το σώμα τους έχει λιγοστό ή καθόλου τρίχωμα (σε αντίθεση με τις μέλισσες) και έχουν έντονη σύσφιξη (μίσχο) πριν την κοιλία τους.

Δημιουργούν κοινωνίες αλλά κατά πολύ μικρότερες των μελισσών.

 «Κτίζουν» τις φωλιές τους σε υπόγεια, στους τοίχους κτιρίων, στις στέγες, σε σκοτεινές αποθήκες, σε καμινάδες όταν δεν λειτουργούν κ. α. και μοιάζουν σαν να είναι κατασκευασμένες από σκληρό χαρτόνι. Αυτό το υλικό παράγεται από το σάλιο του θηλυκού σε συνδυασμό με ίνες ξύλου.

Αν δεν ενοχληθούν, δεν είναι επιθετικές. Όταν  απειληθεί  η  φωλιά,  οι  εργάτες  επιτίθενται. Οι σφήκες ελκύονται από το φως τη νύχτα. Η πιο γνωστή σφήκα είναι η Vespa crabo.

Είναι φυτοφάγο και σαρκοφάγο έντομο: Καταστρέφει  φρούτα στα  δένδρα (σταφύλια, μήλα) και τραυματίζει τους βλαστούς. Τρέφεται με ζωικές ύλες (κρέας, ψάρια), θανατώνει τις μέλισσες  στις κυψέλες, αλλά και πολλά  επιζήμια  έντομα.

 Η σφήκα, σε αντίθεση με την μέλισσα, επιβιώνει μετά από ένα κέντρισμα δεν αφήνει κεντρί στο σημείο του νυγμού. Δεν λέγεται Σφίγκα που είναι το μνημείο στις πυραμίδες της Αιγύπτου...

Άλλα είδη Σφήκας είναι τα Σερσέγκια, οι Σκούρκοι και ο Λίλιγκας (Xίος).

Μέλισσες (Apidae)

Διαφέρουν από τις σφήκες στο ότι είναι τριχωτές και δεν έχουν έντονη σύσφιξη (μίσχο) πριν την κοιλία τους.

Το γνωστό πολύτιμο είδος  Apis mellifera, χρησιμεύει στην επικονίαση. Παράγει μέλι, κερί γύρη, πρόπολη, βασιλικό πολτό κ. ά. Από το κερί παράγονται και καλλυντικά. Το δηλητήριό της είναι φάρμακο για τα αρθριτικά.

Όπλο  τους επίσης, ο τροποποιημένος σε κεντρί  ωοθέτης, τον οποίο διαθέτουν μόνον τα θήλεα.

Οι κηρήθρες τους είναι αρχιτεκτονικά αριστουργήματα.

Ζουν κοινωνικά με άριστη οργάνωση της   αποικίας. Πραγματοποιούν σμηνουργίες.

Χρησιμοποιούν φερομόνες (χημική επικοινωνία)  για όλες σχεδόν τις εκδηλώσεις, δηλαδή ένα φυσικό GPS.

Tο κύριο συστατικό  του δηλητηρίου της μέλισσας, που προκαλεί τον πόνο, είναι η τοξίνη μελιττίνη. Διάφορες αμίνες όπως η ισταμίνη, συνεργούν στον πόνο και τη φαγούρα.

 Όταν η μέλισσα κεντρίσει, δεν μπορεί να βγάλει το αγκυλωτό κεντρί της έξω. Το  αφήνει στο θύμα μαζί με τμήμα του  εντερικού σωλήνα , μύες και νεύρα, με  αποτέλεσμα  τον θάνατό της. Έτσι η μέλισσα δεν μας κεντρίζει εύκολα, παρά μόνον όταν  απειλείται η ζωή της.

Προφυλάξεις από το κέντρισμα

·         Αποφεύγετε να φοράτε πέδιλα ή να περπατάτε ξυπόλυτοι στο γρασίδι.

·         Χρησιμοποιείτε εντομοαπωθητικά σπρέι στην ακάλυπτη επιδερμίδα.

·         Χρησιμοποιείτε εντομοαπωθητικά προϊόντα ή κεριά στο σπίτι.

·         Αποφύγετε χώρους όπου μαζεύονται σφήκες, όπως οι οπωρώνες.

·         Φορέστε γάντια αν πρόκειται να μαζέψετε χόρτα ή φρούτα  από το έδαφος.

·         Όταν τρώτε στο ύπαιθρο, μην αφήνετε γλυκά, ποτά  και φαγητά ακάλυπτα .

·         Μην κουνάτε τα χέρια να μην πανικοβληθείτε γιατί αυτό θα ερεθίσει το έντομο. Διώξτε το απαλά ή περιμένετε υπομονετικά να φύγει.

·         Ποτέ  μην προσπαθήσετε να χτυπήσετε το έντομο. Αυτό θα αυξήσει το ενδεχόμενο να υποστείτε κέντρισμα και μπορεί να ερεθίσει ολόκληρο το σμήνος.

·         Αν μπείτε σε χώρο με έντομα που κεντρίζουν, απομακρυνθείτε περπατώντας ήρεμα.

·         Οι  σήτες στις πόρτες και παράθυρα να είναι σε καλή κατάσταση.

·         Οδηγείτε με τα παράθυρα του αυτοκινήτου κλειστά.

·         Αποφύγετε ρούχα με έντονα χρώματα (τα λευκά προσελκύουν   λιγότερο από τα πολύχρωμα)
και έντονες μυρωδιές, όπως αρώματα και αποσμητικά.

·         Φοράτε μακριά μανίκια και παντελόνια, κλειστά παπούτσια ή καπέλα για να μειώνεται η επιφάνεια της ακάλυπτης επιδερμίδας

·         Τα κατάλληλα φάρμακα για άμεση έκτακτη αντιμετώπιση , να είναι σε μέρος που να βρίσκονται εύκολα

·         Αναλόγως σοβαρότητος, στο  Α' Βοηθειών για περαιτέρω παρακολούθηση και θεραπεία.

·         Εάν υπάρχει κεντρί, αφαιρείται με αιχμηρό αντικείμενο (ή με το νύχι)  με κίνηση από κάτω προς τα πάνω και έξω, με προσοχή, γιατί στην άκρη του είναι ο σάκκος με το υπόλοιπο δηλητήριο του εντόμου.

... μετά το κέντρισμα από μέλισσα ή σφήκα:

... επειδή το δηλητήριο της  μέλισσας  έχει όξινο PH, και εξουδετερώνεται με  αλκαλική  ένωση,  χρησιμοποιούμε  αμμωνία  ενώ για της σφήκας που έχει αλκαλικό PH, εξουδετερώνεται με οξύ, απαιτείται  ξύδι, λεμόνι ή εφαρμόζεται τοπικώς, αντιϊσταμινική αλοιφή. Όταν ήταν στη μόδα το μάσσημα του καπνού,       χρησιμοποιούσαν τον χυμό του. Άλλοι προτιμούσαν λάσπη ή μαγειρική σόδα, ενώ κομμένο κρεμμύδι επάνω στο κεντρισμένο σημείο, επί αρκετά λεπτά της ώρας, αφαιρεί τον πόνο και αποτρέπει το πρήξιμο.

Αν παρουσιασθούν σοβαρότερα συμπτώματα (δυσκολία στην αναπνοή,  πρήξιμο στο πρόσωπο, λιποθυμία, σοκ), πρέπει να μεταφερθεί σε νοσοκομείο ή να εξετασθεί αμέσως από γιατρό.

Στη χρήση ενός ειδικού τύπου φυτοφαρμάκων, των νεο-νικοτινοειδών, οφείλεται η μαζική κατάρρευση των πληθυσμών μελισσών σε πολλές ευρωπαϊκές χώρες, με την Ευρωπαϊκή Αρχή για την Ασφάλεια των Τροφίμων να ζητά την απόσυρση των εν λόγω προϊόντων

Το θέμα τέθηκε σε ψηφοφορία στις Βρυξέλλες ανάμεσα στους αρμόδιους υπουργούς Αγροτικής Ανάπτυξης και Τροφίμων, αλλά η πρόταση δεν υπερψηφίσθηκε καθώς από τις 27 χώρες της Ε.Ε. μονάχα οι 13 ψήφισαν υπέρ της απαγόρευσης, πέντε απείχαν (μεταξύ των οποίων η Γερμανία και η Βρετανία) και εννέα χώρες ψήφισαν κατά της απαγόρευσης (Τσεχία, Σλοβακία, Ρουμανία, Ιρλανδία, Ελλάδα, Λιθουανία, Αυστρία, Πορτογαλία και Ουγγαρία).

Τα νεο-νικοτινοειδή φυτοφάρμακα κατηγορούνται ότι καταστρέφουν το «GPS» των μελισσών, και οδηγούν σε μείωση του αριθμού τους. Χρησιμοποιούνται σε πολλές καλλιέργειες όπως στην ελαιοκράμβη, στα σιτηρά, στο βαμβάκι και στους ηλίανθους και έχουν δράση παρόμοια με το φυσικό εντομοκτόνο νικοτίνη, το οποίο δρα στο κεντρικό νευρικό σύστημα.

Ο αρχικός σχεδιασμός και προορισμός δράσης αυτού του είδους φυτοφαρμάκων ήταν να χρησιμοποιούνται για την «επένδυση» των σπόρων, έτσι ώστε τα φυτά να αποκτούν ιδιαίτερα χαρακτηριστικά για όλη τους τη ζωή, χαρακτηριστικά που θα τα κάνουν ισχυρότερα απέναντι στα επιβλαβή έντομα.

Ο Επίτροπος για την Υγεία και την Ασφάλεια τροφίμων, Τόνιο Μποργκ, ανακοίνωσε στους υπουργούς Γεωργίας της Ε.Ε. την απόφασή του να ξαναρχίσουν οι συνομιλίες για την πρότασή του για την ανάκληση των φυτοφαρμάκων, και να τεθεί αυτή σε ψηφοφορία την άνοιξη, έτσι ώστε να ληφθούν μέτρα από την 1η Ιουλίου του 2013.

Σε περίπτωση που μεταξύ των κρατών μελών δεν συγκεντρωθεί ειδική πλειοψηφία, την τελική απόφαση θα λάβει η Ευρωπαϊκή Επιτροπή.

Η Ευρωπαϊκή Επιτροπή έλαβε σήμερα το πράσινο φως για να απαγορεύσει επί δύο χρόνια, από την 1η Ιουλίου, τη χρήση στην ΕΕ τριών φυτοφαρμάκων τα οποία είναι θανατηφόρα για τις μέλισσες, ανακοίνωσε η γαλλική αντιπροσωπεία στην ΕΕ.